ΚΟΙΛΙΟΚΑΚΗ-ΔΥΣΑΝΕΞΙΑ ΣΤΗ ΓΛΟΥΤΕΝΗ


Η κοιλιοκάκη χαρακτηρίζεται από βλάβη του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου η οποία προκαλείται από τη γλουτένη της τροφής και είναι γνωστή και ως «Δυσανεξία στην γλουτένη» και εμφανίζεται συνήθως σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα.
Η γλουτένη είναι η πρωτεΐνη των δημητριακών (σιτάλευρα) η οποία λαμβάνεται υπό μορφή ελαστικής μάζας με μετατροπή αυτού σε  ζυμάρι, και μάλαξη κάτω από συνεχή ροή νερού. Με τον τρόπο αυτό λαμβάνεται η καλούμενη γλουτένη, η οποία αποτελείται από γλιαδίνη και γλουτενίνη. Χρησιμοποιείται και ως πρόσθετο και στην βιομηχανία τροφίμων.


Στην κοιλιοκάκη, η γλουτένη των τροφίμων αφού οδηγήσει στην καταστροφή του βλεννογόνου του εντέρου, έχουμε σαν εξέλιξη την παρεμπόδιση της σωστής πέψης και απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών στον οργανισμό. Το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά χρόνιος υποσιτισμός με ανεπάρκεια θερμίδων και απαραίτητων θρεπτικών συστατικών, όπως πρωτεΐνες, βιταμίνες και ανόργανα στοιχεία.
Η κλινική εικόνα της νόσου εξαρτάται από την ηλικία του ασθενούς. Το δε φάσμα τον κλινικών εκδηλώσεων είναι ιδιαίτερα ευρύ, αναγνωρίζοντας ακόμα άτυπες και ασυμπτωματικές μορφές της νόσου οι οποίες στο παρελθόν έμεναν αδιάγνωστες.
Η τυπική κλινική εικόνα περιλαμβάνει συμπτώματα συνδρόμου δυσαπορρόφησης με χρόνια διάρροια ή σπανιότερα δυσκοιλιότητα και διάσταση της κοιλίας, συνοδεύεται από ατροφία του βλεννογόνου του εντέρου και εκδηλώνεται κυρίως στη βρεφική ηλικία μετά την εισαγωγή της γλουτένης στη διατροφή. Τα βρέφη και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας γενικά παρουσιάζουν διάρροια, κοιλιακό άλγος, μετεωρισμό και αδυναμία πρόσληψης βάρους. Όχι σπάνια η δυσκοιλιότητα σε αυτή την ηλικία μπορεί να οφείλεται στην κοιλιοκάκη. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα της νόσου που δεν σχετίζονται με το πεπτικό σύστημα όπως σιδηροπενική αναιμία, νευρολογικά συμπτώματα και χαμηλότερο ύψος. Στους ενήλικες τα συνήθεις συμπτώματα είναι διάρροια, κοιλιακό άλγος και δυσπεψία. Η νόσος παρουσιάζει και σιωπηλά συμπτώματα όπως σιδηροπενική αναιμία, οστεοπόρωση, δυσκοιλιότητα, απώλεια βάρους, έλλειψη ασβεστίου, υποπρωτειναιμία, διαταραχές των ηπατικών ενζύμων, δερματίτιδα και άτυπα κοιλιακά άλγη. Συχνά έχουμε τυχαία διάγνωση της νόσου σε γαστροσκόπιση που έγινε για άλλη αιτία (γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση). Έχουμε ακόμα ασθενείς με κοιλιοκάκη να έχουν διαγνωσθεί λανθασμένα με σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.
Για δεκαετίες, η διάγνωση της νόσου βασιζόταν στην τυπική κλινική εικόνα του συνδρόμου δυσαπορρόφησης και στην παρουσία χαρακτηριστικών βλαβών στην βιοψία του λεπτού εντέρου. Το 1970 η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας Ηπατολογίας θέσπισε διαγνωστικά κριτήρια, σύμφωνα με τα οποία, για την τελική διάγνωση της νόσου είναι απαραίτητες τρείς βιοψίες λεπτού εντέρου σε τρείς διαφορετικές περιόδους. Η πρώτη βιοψία γίνεται όταν υπάρχει κλινική εικόνα για την νόσο και αποδεικνύει την παθολογική ιστολογική εικόνα του βλεννογόνου. Η δεύτερη βιοψία εφαρμόζεται μετά από αυστηρή δίαιτα αποχής από την γλουτένη και αποδεδειγμένη κλινική βελτίωση. Η τρίτη βιοψία εφαρμόζεται αφού επαναχορηγηθεί γλουτένη και μετά την εμφάνιση συμπτωμάτων, η οποία επιβεβαιώνει ότι τα συμπτώματα συνοδεύονται και από παθολογική ιστολογική εικόνα. Η διάγνωση θεωρείται τεκμηριωμένη μόνον όταν ακολουθούνταν το παραπάνω πρωτόκολλο το οποίο ίσχυε μέχρι το 1990.
Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκαν τεχνικές και μέθοδοι για τον προσδιορισμό ειδικών αντισωμάτων στον ορό του αίματος ασθενών με κοιλιοκάκη. Ο ορολογικός έλεγχος όμως σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστά την ανάγκη για βιοψία του εντέρου, ειδικά στους ενήλικες, αλλά προσφέρει την δυνατότητα για αποτελεσματικό screening του πληθυσμού, για την επιλογή των ασθενών οι οποίοι θα υποβληθούν σε βιοψία εντέρου με σκοπό την επιβεβαίωση ή μη της διάγνωσης.
Για την αντιμετώπιση των ασθενών με κοιλιοκάκη απαιτείται αυστηρή δίαιτα χωρίς γλουτένη δια βίου με στόχο:
1.      Την αποκατάσταση της βλάβης του βλεννογόνου.
2.      Την αποφυγή εγκατάστασης διατροφικών ελλειμμάτων που σχετίζονται με την δυσαπορρόφηση που συνοδεύει την ενεργό νόσο ή και την αποκατάστασή τους όταν αυτά έχουν ήδη εγκατασταθεί.
3.      Την αποτροπή εμφάνισης αυτοάνοσων νοσημάτων (σακχαρώδη διαβήτη, θυρεοειδοπάθεια κ.ά.) ή και κακοηθειών.

Η αυστηρή συμμόρφωση σε δίαιτα χωρίς γλουτένη δια βίου σχετίζεται εξ ορισμού με ακέραιο βλεννογόνο του έντερου, αποκατάσταση των επιπέδων σιδήρου (Fe) στον ορό τον ασθενών. Αποκαθιστά το ισοζύγιο του ασβεστίου (Ca) και τον οστικό μεταβολισμό, ενώ έχει αρνητική συσχέτιση με την εγκατάσταση αυτοάνοσων νοσημάτων.
Η εφαρμογή μιας διατροφής απαλλαγμένης από γλουτένη παρουσιάζει σημαντικές πρακτικές δυσκολίες, τόσο στον σχεδιασμό, ο οποίος πρέπει να γίνεται από τους ειδικούς επιστήμονες Πτυχιούχους Διατροφολόγους-Διαιτολόγους, όσο και στην εφαρμογή της, από το γεγονός το ότι η γλουτένη είναι πολύ διαδεδομένο συστατικό της Δυτικής Δίαιτας, ιδιαίτερα όταν αυτή πρέπει να περιλάβουν βιομηχανικά τυποποιημένες τροφές ή να καλύψουν ανάγκες μεγαλύτερων παιδιών και εφήβων που περνούν πολλές ώρες μακριά από το σπίτι.
Κατηγορίες τροφίμων που μπορεί να περιέχουν γλουτένη

Τυριά
Επιδόρπια
Αλλαντικά
Σάλτσες
Σοκολάτες.
Στιγμιαία αφεψήματα
Ποτά
Dressings
Προπαρασκευασμένα γεύματα
Ξηροί καρποί

Η αποφυγή τροφίμων όπως το ψωμί, τα δημητριακά στο πρωινό, τα ζυμαρικά, προϊόντα με αλεύρι όπως ζύμες και πίτσες, μπισκότα κρουασάν και κέικ. Η κατανάλωση ειδικών προϊόντων ελεύθερων γλουτένης και η ασφαλής κατανάλωση ρυζιού πατάτας και καλαμποκιού, τα οποία δεν περιέχουν γλουτένη είναι ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί μια φυσιολογική θρεπτική πρόσληψη για τους πάσχοντες από κοιλιοκάκη. Είναι σημαντικό να αποφεύγονται η διασταυρούμενες επιμολύνσεις των τροφίμων τους, από συμβατικά τρόφιμα με γλουτένη, είτε το φαγητό γίνεται στο σπίτι, είτε έξω, λόγω κυρίως κακών χειρισμών και μη τήρησης βασικών κανόνων αποφυγής επιμόλυνσης (π.χ χρήση κοινών επιφανειών επεξεργασίας τροφίμων, μαχαιροπίρουνα μέσα στην ψωμιέρα).
Υπάρχει πιθανότητα στους πάσχοντες να χρειαστεί να δοθούν διατροφικά συμπληρώματα, αυτά μπορεί να είναι.
1.      Σίδηρος σε περιπτώσεις αναιμίας.
2.      Απαραίτητα λιπαρά οξέα συνήθως ω-3 τα οποία μειώνουν την ένταση της φλεγμονής
3.      Βιταμίνη Κ
4.      Βιταμίνη D
5.      Ασβέστιο και Μαγνήσιο
6.      Φολικό οξύ
7.      Νιασίνη
8.      Βιταμίνες του συμπλέγματος Β (Β12, Β6, )
9.      Προβιοτικά για την αποκατάσταση της εντερικής χλωρίδας.

Κωνσταντίνος Αλ. Πετρόπουλος
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος   

Σχόλια