Η σχέση
της σωστής διατροφής με την υγεία είναι αδιαμφισβήτητη. Η δε ανωτερότητα της
Μεσογειακής Διατροφής είναι και επιστημονικά αποδεδειγμένη. Το μοντέλο της
συγκεκριμένης διατροφής ξεκίνησε από την Ελλάδα, όπου έχουμε σε αφθονία μια
μεγάλη ποικιλία τροφίμων που συμπεριλαμβάνονται στην πυραμίδα της Μεσογειακής
Διατροφής, όπως τα δημητριακά, φρούτα, λαχανικά ελαιόλαδο, γαλακτοκομικά με
τακτική – καθημερινή κατανάλωση ενώ μέσα στην εβδομάδα το κρέας.
Τις
τελευταίες δεκαετίες, όμως οι παραδοσιακές διατροφικές συνήθειες άρχισαν να
αλλάζουν και να οδηγούμαστε δε μια πιο δυτικού τύπου διατροφή που την
χαρακτηρίζει το γρήγορο φαγητό. Οι παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την αλλαγή
είναι:
·
Η είσοδος της γυναίκας στη αγορά εργασίας
·
Οι μεταβολές στο βιοτικό επίπεδο
·
Οι τάσεις μιμητισμού του δυτικού τρόπου ζωής
·
Οι αλλαγές στην καθημερινότητα.
Μια κακή διατροφή στην
παιδική και εφηβική ηλικία, μπορεί να οδηγήσει σε μια παχυσαρκία, η οποία είναι
δυνατόν να συνδεθεί με την εμφάνιση σoβαρών
παθολογικών παθήσεων κατά την διάρκεια
της ζωής, όπως:
·
Σακχαρώδης διαβήτης
·
Υπέρταση
·
Υπερχοληστερολαιμία
·
Στεφανιαία νόσος
·
Αγγειακές παθήσεις του εγκεφάλου
·
Καρκίνος του παχέος εντέρου και του μαστού
·
Παθήσεις της χοληδόχου κύστης και του ήπατος
(λιπώδες ήπαρ)
·
Αναπνευστικές διαταραχές
·
Ουρική αρθρίτιδα και οστεοπόρωση
·
Περιορισμός της δραστηριότητας
·
Κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα.
Σήμερα που βρισκόμαστε σε
περίοδο οικονομικής κρίσης η οποία δύναται να επηρεάσει την καταναλωτική
συμπεριφορά και κατ’ επέκταση και τα διατροφικά πρότυπα, ως απόρροια της
επιδείνωσης τόσο του βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού όσο και της ψυχολογίας
του. Αυτή η αλλαγή άμεσα επηρεάζει τις λεγόμενες ευπαθείς κοινωνικά ομάδες,
όπως ηλικιωμένους, παιδιά, αρρώστους. Καθώς είναι ομάδες με υψηλές ενεργειακές
και θρεπτικές απαιτήσεις, ομάδες οι οποίες θα πρέπει να διατρέφονται με υψηλής
ποιότητας τρόφιμα, τρόφιμα τα οποία μπορεί να είναι και υψηλού κόστους.
Από
υπάρχουσες μελέτες έχουμε ενδείξεις ότι τα παιδιά σε οικογένειες με χαμηλό
εισόδημα στις αναπτυγμένες χώρες είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στο να γίνουν
παχύσαρκα το οποίο πιθανόν να οφείλεται στην κακή διατροφή και την περιορισμένη
δυνατότητα σε σωματικές δραστηριότητα. Δεδομένου ότι οι διατροφικές συνήθειες
διαμορφώνονται στην παιδική και εφηβική ηλικία, τα παιδιά των οικογενειών με
χαμηλό εισόδημα πολύ πιθανών να έχουν δια βίου κακής ποιότητας διατροφή καθώς
και κακές διατροφικές συνήθειες ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των οικονομικών
κρίσεων.
Ειδικότερα
καθώς η οικονομική κατάσταση ενός ατόμου ή της οικογένειας δυσχεραίνει, αυξάνεται
η εξάρτηση από τροφές που περιέχουν μεγαλύτερης ποσότητας λιπαρών κρεάτων,
επεξεργασμένων δημητριακών καθώς και λιπαρών. Στις οικογένειες χαμηλού εισοδήματος
έχουμε λιγότερες πιθανότητες να καταναλωθούν
φρέσκα φρούτα, και λαχανικά, άπαχο κρέας, ψάρια δημητριακά ολικής
αλέσεως και χαμηλά σε λιπαρά γαλακτοκομικά προϊόντα.
Αποτελέσματα
μελετών
Σε μελέτη που
πραγματοποιήθηκε σε μαθητές της περιοχής Αθηνών (N=321) έδειξε σε μαθητές που προέρχονται από
οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, έχουμε:
·
απομάκρυνση από τους κανόνες της Μεσογειακής
Διατροφής (p<0,05)
·
μεγαλύτερη κατανάλωση αναψυκτικών (p<0,001)
·
έλλειψη του πρωινού από τα βασικά γεύματα (p<0,001)
·
επίσης λιγότερα γεύματα που καταναλώνονται με
τους γονείς (p<0,05)
Σε άλλη μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο
Νομό Καρδίτσας σε εφήβους ηλικίας 13-18 (Ν=603) έδειξε μικρά ποσοστά
ελλειποβαρών, ενώ ένα ποσοστό της τάξης του 20,5% αφορούσε υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά.
Εξετάζοντας τις ομάδες
τροφίμων στην συγκεκριμένη μελέτη, βλέπουμε πως παιδιά μεσαίου και υψηλού
κοινωνικοοικονομικού επιπέδου (ΚΟΕ)
καταναλώνουν συχνότερα γαλακτοκομικά, φρούτα, λαχανικά και αμυλούχα από τους
συνομήλικούς τους στο χαμηλότερο ΚΟΕ και σπανιότερα κρέας, λίπος και λοιπούς
υδατάνθρακες.
Τα παιδιά με υψηλότερο
κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, εμφανίζουν και μεγαλύτερες μέσες τιμές στις
ανθρωπομετρικές τους μετρήσεις.
Η πρόσληψη τροφίμων από τις
επιμέρους ομάδες τροφίμων διαφοροποιείται ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό
επίπεδο. Τα παιδιά με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο καταναλώνουν
περισσότερο κρέας, γλυκά, αναψυκτικά και λίπος ενώ εκείνα αντίστοιχα με υψηλό
κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, περισσότερα φρούτα, γαλακτοκομικά και λαχανικά.
Από την σύγκριση των δύο
φύλων έδειξε ότι τα κορίτσια αφιερώνουν περισσότερες στο διάβασμα (p=0,012), τρώνε
περισσότερα γεύματα ημερησίως (p=0,001), επιλέγουν συχνότερα τρόφιμα από το κυλικείο (p=0,001) και επιθυμούν σε μεγαλύτερο βαθμό να μειώσουν
το σωματικό τους βάρος (p=0,038). Τα αγόρια του δείγματος παραγγέλνουν συχνότερα φαγητό
εκτός σπιτιού (p=0,022), είναι πιο επιρρεπή στη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής (p=0,044) και
επιθυμούν σε σχέση με τα κορίτσια να αυξήσουν το σωματικό τους βάρος (p=0,001).
Η σύγκριση μεταξύ των
κατηγοριών βάρους έδειξε ότι οι παχύσαρκοι έφηβοι τρώνε κατά βάση από το
σχολικό κυλικείο (p=0,029), ενώ τα παιδιά με αυξημένο σωματικό βάρος είχαν μητέρες
αντίστοιχα, υπέρβαρες ή παχύσαρκες (p=0,000).
Κατά την ανάλυση των
αποτελεσμάτων για τα δύο φύλα προέκυψε ότι το 21,9% των αγοριών έχει μεγαλύτερο
του φυσιολογικού βάρος (υπέρβαροι 12,5% και παχύσαρκοι 8,7%) αντίθετα το
αντίστοιχο ποσοστό στα κορίτσια είναι 19,2% (11,2% υπέρβαρο και 8% παχυσαρκία).
Στον υπό μελέτη πληθυσμό
βρέθηκε ότι οι έφηβοι μαθητές καταναλώνουν 2-4 φορές την εβδομάδα πρωινό,
κυρίως σκέτο γάλα, ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό της τάξης του 13,7% που δεν
καταναλώνει πρωινό πριν το σχολείο. Στην παρούσα έρευνα τα ποσοστά των παιδιών
που καταναλώνουν πάντα πρωινό πριν από το σχολείο είναι χαμηλότερα από τα
αντίστοιχα από παλαιότερες έρευνες.
Ως προς την διατροφική
ποιότητα του πρωινού που λαμβάνουν οι έφηβοι του δείγματος, έχουμε συνήθως για πρωινό κατανάλωση μόνο
γάλα ή και ψωμί-κουλούρι. Τα αποτελέσματα αυτά είναι ανησυχητικά, τόσο για τους
μαθητές που δεν τρώνε ποτέ πρωινό, όσο και για τα υπόλοιπα παιδιά, διότι δεν
φαίνεται να καταναλώνουν πλήρες πρωινό, σύμφωνα με τις διατροφικές συστάσεις,
οι οποίες συστήνουν πρωινό που
αποτελείται από τις τρεις ομάδες τροφίμων, γαλακτοκομικά, δημητριακά και
φρούτα.
Για την κατανάλωση του
μεσημεριανού με την οικογένεια προκύπτει ότι το 5,3% των μαθητών του δείγματος
δεν τρώει ποτέ μεσημεριανό με την οικογένεια, ενώ το 45,7% του πληθυσμού μας
καταναλώνει μεσημεριανό με την οικογένεια μερικές φορές. Από το αποτέλεσμα αυτό
βλέπουμε ότι οι γονείς των εφήβων του δείγματος παίζουν σημαντικό ρόλο στην
ποιότητα της διατροφής των.
Δυο στους τρεις εφήβους καταναλώνει
τρόφιμα αποκλειστικά από το κυλικείο τους σχολείου. Στην κατανάλωση φαγητού από
έξω έχουμε 1-2 φορές/εβδομάδα κυρίως τύπου fast-food ή
πίτσα. Με τα κορίτσια να τρώνε λιγότερες
φορές εκτός σπιτιού σε σχέση με τα αγόρια
Ως προς τις διατροφικές συνήθειες
των εφήβων μαθητών του δείγματος μας έδειξαν ότι τα παιδιά δεν έχουν καλή σχέση
με τη Μεσογειακή Διατροφή, καθώς για τις περισσότερες ομάδες τροφίμων τα
αποτελέσματα μεταβάλλονται σε σχέση με τις συστάσεις του Μεσογειακού προτύπου.
Η κατανάλωση φρούτων είναι
ικανοποιητική, καθώς είναι σχεδόν στα επίπεδα που ορίζει η Μεσογειακή Διατροφή.
Οι συστάσεις συμπίπτουν και με την πρόσληψη δημητριακών, το οποίο σε συνδυασμό
με την καταγραφή της μη κατανάλωσης τηγανητών πατατών στα εκτός σπιτιού
γεύματα, υποδεικνύει ότι οι έφηβοι του δείγματος δεν προτιμούν τις
συγκεκριμένες ανθυγιεινές τροφές. Η κατανάλωση των αυγών είναι λίγο χαμηλότερη
των συστάσεων. Η αυξημένη, σε σχέση με τις συστάσεις, πρόσληψη γαλακτοκομικών
δεν αποτελεί μειονέκτημα για τη διατροφή των εφήβων, αλλά αντίθετα πλεονέκτημα,
διότι η πυραμίδα της Μεσογειακής διατροφής απευθύνεται σε ενήλικες, ενώ οι
ανάγκες των εφήβων σε ασβέστιο είναι πολύ υψηλότερες.
Ιδιαίτερα αρνητικό και
ανησυχητικό εύρημα της έρευνας είναι η ιδιαίτερα χαμηλή κατανάλωση μη
επεξεργασμένων δημητριακών και λαχανικών, με αποτέλεσμα πιθανές ελλείψεις
φυτικών ινών, βιταμινών και ανόργανων αλάτων.
Οι έφηβοι καταναλώνουν
σημαντικά μειωμένες ποσότητες ψαριών, άσπρου κρέατος και οσπρίων, με βάση τις
συστάσεις της Μεσογειακής διατροφής. Η μόνη ομάδα τροφίμων της Μεσογειακής
Διατροφικής Πυραμίδας που καταναλώνεται από τους εφήβους σε ποσότητες
μεγαλύτερες των συνιστώμενων είναι το κόκκινο κρέας.
Η παραπάνω μελέτη έδειξε,
ότι οι έφηβοι πού ζουν στο Νομό Καρδίτσας έχουν απομακρυνθεί ως ένα βαθμό από
τις αρχές της Μεσογειακής Διατροφής, αλλά διατηρούν επίσης ορισμένες
διατροφικές συνήθειες, σύμφωνες με τις συστάσεις της υγιεινής διατροφής για την
ηλικία τους.
Ποιες όμως είναι οι διατροφικές συστάσεις κατά την παιδική και
εφηβική ηλικία και πως καθορίζονται οι ενεργειακές ανάγκες;
Οι
διατροφικές – ενεργειακές απαιτήσεις στην παιδική και εφηβική ηλικία είναι
αυξημένες λόγω της ανάπτυξης που συντελείται σε αυτές τις ηλικίες. Έτσι, στην
παιδική ηλικία και στην εφηβεία λόγω του ότι έχουμε ανάπτυξη των οστών,
δοντιών, μυών και αίματος, αλλά και απότομη αύξηση του βάρους και του ύψους,
καθώς και αλλαγές και στην κατανομή του λίπους και στη μεγέθυνση των κυριότερων
οργανικών συστημάτων. Επίσης, είναι μια μοναδική περίοδος διαμόρφωσης των
φυσιολογικών, ψυχοκοινωνικών επιπέδων, τα οποία επηρεάζουν και τις διατροφικές
επιλογές σε αυτή την ηλικία.
Οι
ενεργειακές ανάγκες σε αυτές τις ηλικίες καθορίζονται σύμφωνα με:
·
Το βασικό μεταβολισμό του
·
Το ρυθμό ανάπτυξής του
·
Τη φυσική δραστηριότητά του
Αρχές ισορροπημένης διατροφής
Οι
διατροφικές συστάσεις για παιδιά και εφήβους στηρίζονται στις ίδιες αρχές με
αυτές που στηρίζονται και οι διατροφικές συστάσεις για τους ενήλικες. Οι
συστάσεις αυτές, τροποποιούμενες για την Ελληνική πραγματικότητα, είναι οι
ακόλουθες:
·
Να καταναλώνετε φρούτα και λαχανικά σε
καθημερινή βάση.
·
Η λήψη πρωινού γεύματος
·
Να προτιμάτε ποικιλία φρέσκων φρούτων
και λαχανικών εποχής και να προσπαθείτε να τα εντάσσετε σε κάθε γεύμα.
·
Να καταναλώνετε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο,
ως κύριο λίπος, σε όλα τα φαγητά.
·
Να περιορίζετε την κατανάλωση ζωικών
λιπών, όπως βούτυρο (το οποίο υπάρχει και στα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα),
λίπος και πέτσα από κρέας και πουλερικά.
·
Να περιορίζετε την κατανάλωση κρέατος
και προϊόντων του.
·
Όταν καταναλώνετε κρέας, να προτιμάτε τα
άπαχα μέρη του και προϊόντα κρέατος με χαμηλά λιπαρά (π.χ. στήθος κοτόπουλο)
·
Να προτιμάτε προϊόντα που περιέχουν
ολικής αλέσεως δημητριακά
·
Να καταναλώνετε με μέτρο τρόφιμα και
ποτά που περιέχουν ζάχαρη όπως γλυκά, αναψυκτικά και χυμούς.
·
Να καταναλώνετε ψάρι και όσπρια
τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα.
·
Να καταναλώνετε γαλακτοκομικά προϊόντα
σε καθημερινή βάση.
·
Να χρησιμοποιείτε το αλάτι με μέτρο.
Εκτός από το αλάτι, που βάζουμε στο φαγητό, αλάτι υπάρχει σε σημαντικές
ποσότητες σε αρχικά τρόφιμα, όπως το ψωμί, τα αλλαντικά, τα τυριά κ.λ.π.
Εκτός
από την ποιότητα της διατροφής σημαντικό ρόλο έχει και η ποσότητα. Έμφαση θα
πρέπει να δίνεται στη διατήρηση του ισοζυγίου ενέργειας που δαπανάται για τις
βασικές λειτουργίες του οργανισμού και για την καθημερινή σωματική
δραστηριότητα και της ενέργειας που προσλαμβάνεται με την τροφή.
Προτάσεις - Συμπεράσματα
·
Διαρκής ενημέρωση σε θέματα διατροφικής
πολιτικής.
·
Συνεχής έλεγχος των σχολικών κυλικείων
·
Αυστηρό καθεστώς αδειοδότησης
επιχειρήσεων εστίασης εντός και κοντά σε σχολικές μονάδες.
·
Συνεχής συνεργασία των φορέων ευθύνης
των σχολικών μονάδων.
·
Η δημιουργία δομών ώστε να σιτίζονται οι
μαθητές το πρωί και μεσημέρι εντός του σχολείου.
·
Διαρκής έλεγχος-ενημέρωση των γονέων σε
θέματα διατροφής των παιδιών.
Κλείνοντας
θα πρέπει να αναφερθεί ότι η επιστημονική ερεύνα έχει αποδείξει ότι πολλά από
τα σοβαρότερα νοσήματα στα οποία αποδίδεται το μεγαλύτερο νοσολογικό φορτίο,
συνδέονται άμεσα με παράγοντες που σχετίζονται με τη σύγχρονη διατροφή. Η συσχέτιση αυτή έχει φέρει τη διατροφή και
τις διατροφικές συνήθεις στο άμεσο ενδιαφέρον της Δημόσιας Υγείας και την έχει
αναδείξει σε μια από τις πρώτες προτεραιότητες για την προστασία και προαγωγή
της υγείας του πληθυσμού.
Διάλεξη
σε Ημερίδα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μουζακίου Τετάρτη 12/3/2014
με θέμα «Η καταπολέμηση της φτώχειας σαν όρος για τη Βιώσιμη
Ανάπτυξη»
στην Αίθουσα της ΠΕΔ Θεσσαλίας (Πρώην ΤΕΔΚ).
Κωνσταντίνος Αλ. Πετρόπουλος
Διαιτολόγος - Διατροφολόγος
Σχόλια